Сылгы этин тоҥнуу кыһыы

Дьокуускай куорат Сайсаарын уокуругар биир дьоһуннаах тэрээһин буолан ааспыта. Уокурук кырдьаҕастара «Кыһын Саха сириттэн саҕаланар» диэн хамсааһыны өйөөннөр, саха киһитэ идэһэ кэнниттэн тоҥ сылгы этин, быарын оҕолуун, кырдьаҕастыын сииллэрин, былыргы төрүт аспыт көрүҥэр куонкурус тэрийбиттэрэ.

Биһиги өбүгэлэрбит олох түҥ эрдэхтэн , хас эмэ сүүһүнэн сыл анараа өттүгэр сылгы этин тоҥнуу эбэтэр сүүрүҥүйдүү буһаран сиэн кэлбиттэрэ. Былыргыттан бу томороон тымныыга олорбут буолан, биһиги организмытыгар сыалаах сылгы этэ саамай абыраллаах аспыт этэ. Оччолорго бурдук ас суоҕа. Кэлин алаастарынан олохсуйбуппут кэннэ — ынах сүөһү этин сиир буолбуппут, ол гынан баран сыата тоҥо сылдьарыттан кинини тоҥнуу сиэбэттэр, буһаран сииллэр.

Сайын өҥөрүк куйааска, күһүнүн силбирээҥҥэ иитэр сүөһүгүн этэҥҥэ кыстатар баҕаттан, күүстээх оттооһунун ыыталлара, онно оҕолуун-кырдьаҕастыын бары кытталлара. Дьэ, онтон туох баар сайыҥҥы үлэ бүппүтүн кэннэ, халлаан тымныйыыта, идэһэ саҕаланара. Манна киэһэлик бастакы сибиэһэй эти сиэри дьиэ кэргэн кыралыын-улаханныын бары мусталлара. Ыал аҕата бастакы тоҥ убаһа, сылгы этин эттээн баран, сүрдээх үчүгэйдик  эт арааһыттан көрөн-талан, кырбастаан наардаан барыларыгар түҥэтэрэ, ол кыра бырааһынньык курдук буолара.

Тоҥ эти сииргэ анаан хас эмэ чааска араараллара, ол курдук оҕолорго анаан сыа-эт быыстаах гына, үлэ-хамнас дьонугар кыһыҥҥы тымныыга элбэх эниэргийэни биэрэрин учуоттаан, эт сыалаах өттүн, хаһатын уонна саалатын туспа кыһаллара. Өссө хоноһоҕо анаан, эт сыалаах өттүн туспа хаһааналлара.

Сылгы этин, ордук убаһа, 100 грамма 271 ккал эниэргийэни биэрэр, онтон ынах этин 100 грамма — 191 ккал. Ол иһин сылгы этин бары битэмиинин туһанар сыалтан эти тоҥнуу, онтон буһардахтарына кырбаһынан сүүрүҥүйдүү, симэһинэ сүүрэ сылдьар гына куратык буһаран, сииллэрэ. Оҕо-дьахтар киэһээҥҥи ирээтэ — биир кырбас эт буолара.

Бу сыалаах, битэмииннээх этинэн аһылыктанар буолан, биһиги өбүгэлэрбит уһун күүстээх тымныыны, тыалы-кууһу көрсөн, уһун күнү быһа дьиэҕэ киирбэккэ үлэлииллэрэ, ханнык да ыарыыларга-тумууларга хотторбот этилэр. Сүөһү миэстэтинэн киллэрэн, ириэрэн эттииллэрэ, ол аайы дьиэлээх дьон булугуччу тоҥ эттэрин сииллэрэ, сэниэ ыаллар эттэрин чаастатык эттииллэрэ. Аны тоҥ эти сэргэ сылгы быарын эмиэ тоҥнуу сииллэрэ, эбэтэр итир сыаҕа эрийэн сүүрүҥүйдүү буһаран сииллэрэ. Тоҥ быары ордук оҕолорго уонна дьахталларга анаан кыһаллара.

Дьэ, бу өбүгэ саҕаттан кэлбит үгэспит куорат олохтооҕо, сылгы туһа диэн “муннукка ытаабыт”, тыа хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, сылгы кымыһын оҥорооччу  өрөспүүбүлүкэ сылгыһыттара бары билэр киһилэрэ В.С. Слепцов – Тунах көҕүлээһинэн, сылгы этин кыһыыга-быһыыга, остуолга киэргэтэн уурууга сүрдээх үчүгэй күрэх буолан ааспыта. Бу маннык интэриэһинэй күрэх Дьокуускай куоракка аан маҥнай ыытылынна. Күрэҕи Сайсаар уокурук салайааччылара, ордук  баһылаан-көһүлээн уокурук кылаабынай исписэлииһэ Вероника Николаевна Кириллина тэрийэн, кырдьаҕастар бары сылгы этин, быарын тоҥнуу сииргэ анаан араас бүлүүдэлэри астаан аҕалбыттара- киһини кэрэхсэтэр. Тоҥ сылгы этин кыһыыга 3 хамаанда эбэл-тэбэл кииристилэр, эти кыһан-быһан баран улахан иһиттэргэ араас формалаах фигура оҥордулар. Уокурук салалтата кыайыылаахтарга уонна күрэхтэспит дьоҥҥо наһаа үчүгэй бириистэри олохтоон,  туттаран ыыппыттара олус үчүгэй буолла. Хамыһыйа састаабыгар үлэ бэтэрээннэрэ, сылгы иитиитин үчүгэйдик билэр тыа хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһиттэрэ В.С. Слепцов, урукку дьокутаат, тыа хаһаайыстыбатын учуонайа В.С. Винокуров  уонна Дьааҥы улууһугар кылаабынай бырааһынан үлэлээбит үтүөлээх үлэһит А.А. Филиппов бааллара дьону кэрэхсэттэ.

Тэрээһин бүтэһигэр мустубут дьон саха киһитин маанылаах аһын — тоҥ эти тото сиэн тарҕаста. Маннык тэрээһиннэри тыа сиригэр да күүскэ, эрдэттэн былааннаан тэрийиэххэ сөп эбит. Өбүгэ саҕанааҕы астарбытын аныгылыы хараҕынан көрөн, тупсаран сөргүтүөххэ баара.

И. Колесов — Сылгыһыт уола

Фото из открытых источников

Читайте дальше