Үүнэр көлүөнэни төрөөбүт дойдутун таптыырга иитиигэ, талаанын үрдэтиигэ, өйөөһүҥҥэ, атын дойдулар култуураларын ытыктыырга аналлаах сылын ахсын ыытыллар улуустааҕы «Дьааҥы сулустара» күрэх быйыл Арассыыйаҕа Дьиэ-кэргэн, Саха сиригэр Оҕо саас уонна улууска история сылларыгар ананна. Тэрээһини оройуоннааҕы оҕо Киинэ уонна «Бастакылар хамсааһыннара» оҕо уонна ыччат уопсастыбаннай-судаарыстыбаннай хамсааһына тэрийдэ. Күрэх Баатаҕай орто оскуолатын аактабай саалатыгар кулун тутар 28-29 күннэригэр икки туурунан ыытылынна, уопсайа 213 оҕо кытынна.
Күрэх кыттааччыларын толорууларын көрүү 11-13, 14-18 диэри саастарынан икки бөлөххө хайытылынна, 10 баал иһинэн сыаналанна. Балаһыанньаҕа киирбитинэн, жанрга биирдиилээн ырыа толоруу (вокал-соло), бөлөҕүнэн ырыа толоруу, бөлөҕүнэн үҥкүү көрүлүннэ, ону таһынан фольклор киирдэ. Ырыаны толоруу күрэх критерийыгар, ханнык баҕарар таһымнаах күрэхтэр ирдэбиллэринэн: толоруу техниката, сыана култуурата (туттуу-хаптыы, артыыстааһын (көрөөччүгэ, истээччигэ толорор айымньыны тиэрдии), сыана көстүүмэ (толорор нүөмэрин ис хоһоонугар сөптөөх таҥныы), ону кытта толоруу хаачыстыбатын дорҕооно, иһиллиитэ киирдэ;
Үҥкүүгэ: музыката тэтимигэр сөп түбэһии, тэҥ хамнаныы (синхронность), туруоруу композицията уонна артыыстааһын көрүлүннэ;
Литературнай уус-уран айымньыны (поэзия, проза, айымньыттан быһа тардыы) таһымнаахтык ааҕыы ирдэбилин критерийыгар тиэмэ сибилигин уһулуччу суолталааҕа (актуальноһа), сонун көрүү, айымньы истиилэ, буочара киирдэ; Фольклорга: композиция, чабырҕах толорууларыгар толорооччу толорор маастарыстыбатын таһыма, артыыстааһын, уус-уран айымньыны иһирэхтик, көрөөччүгэ тиийэр гына толоруута, таҥас-сап сыаналанна.
Ырыа уонна фольклор жанрдарыгар айымньы ис хоһооно, тылын чуолкайдык саҥарыы, ыллааһын көрүлүннэ.
Дьүүллүүр сүбэ хамыыһыйатыгар күрэх кыттааччыларын алын бөлөҕүн сыаналааһын эксперт- бэрэссэдээтэлинэн үлэлээтэ Татьяна Смирнова – Улуустааҕы үөрэҕирии салалтатын оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕонү иитии отделын начальнига. Дьүүллүүр сүбэ экспертара:
Светлана Ноговицына – Дьааҥы улууһугар «Бастакылар хамсааһыннара» уопсастыбаннай-судаарыстыбаннай хамсааһын бэрэссэдээтэлэ, өрөспүүбүлүкэ, улуус үҥкүүгэ күрэхтэрин кыайыылааҕа Бабушкинскай нэһилиэк «Кындыл» үҥкүү ансаамбылын үҥкүүһүтэ;
Саргылана Слепцова – Хатан Кылаан – СӨ Култууратын туйгуна, Олоҥхо ааптара, өрөспүүбүлүкэ уонна норуоттар икки ардыларынааҕы фольклор бэстибээллэрин, күрэхтэрин кылаан кыайыылааҕа, лауреата;
Прасковья Потапова – СӨ Үөрэҕириитин туйгуна, Муусукаҕа СӨ бастыҥ учуутала» аат хаһаайына, оҕо ырыатын ырыа айааччыларын Анастасия Варламова аатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэх лауреата, «Вдохновение» муусука учууталларын күрэҕин кыайыылааҕа;
Ольга Чирикова – Баатаҕайдааҕы 3 N-дээх «Радуга» оҕо уһуйаанын музыкаҕа салайааччыта.
Дьүүллүүр хамыыһыйа экспертэрин сыаналааһынынан кыайыылаахтар ааттаннылар.
I.
Вокал (кыра саастаахтарга биирдиилээн толоруу)
Лауреаттар:
- 1-кы миэстэ – Сайаана Горохова, Улуустааҕы оҕо Киинин иитиллээччитэ (сал. М.А.Горохова);
- 2-с миэстэ – Инна Слепцова, Баатаҕай орто оскуолатын үөрэнээччитэ (сал. П.В.Потапова);
- 3-с миэстэ – Надя Татаринова, Боруулаах орто оскуолатын үөрэнээччитэ (сал.Н.Д.Старостина).
Дипломунан наҕараадаланнылар:
- 1-кы степеннээх Диплом – Аня Андросова, И. И. Котельников аатынан Дулҕалаах орто оскуолатын үөрэнээччитэ (сал. Т.И.Андросова);
- 2-степеннээх Диплом – Күннэй Рязанская, Боруулаах орто оскуолатын үөрэнээччитэ (сал. Н.Д.Старостина);
- 3-с степеннээх Диплом – Дияна Юмшанова, Арыылаах орто оскуолатын үөрэнээччитэ (сал. П.Г.Домнина, О.В.Домнин).
Бөлөҕүнэн ырыа
Лауреаттар:
- 1-кы миэстэ – «Далбарай» ырыа бөлөҕө, А. Р. Слепцов аатынан Элгэс орто оскуолата (сал. А.В.Находкина);
- 2-с миэстэ – Верхоянскай куорат оҕо үскүүстүбэтин оскуолата (сал. М.С.Слепцова);
- 3-с миэстэ – Боронук орто оскуолата (сал. М.В.Будищева);
1-кы степеннээх Диплом хаһаайына – Чөрүмчэ оскуолатын вокальнай бөлөҕө (сал. А.П.Тихонова).
Бөлөҕүнэн үҥкүү (хореография)
Лауреаттар:
- 1-кы миэстэ – «Күндүл» үҥкүү бөлөҕө, А. Р. Слепцов аатынан Элгэс орто оскуолата (сал. А.В.Находкина);
- 2-с миэстэ – «Cолнышко» үҥҥкүү бөлөҕө, Баатаҕайдааҕы оҕо үскүүстүбэтин оскуолата (сал. Л.В.Константинова);
- 3-с миэстэ – «Тэлээрис» үҥкүү бөлөҕө, Арыылаах орто оскуолата (сал. А.Е.Слепцова);
Дипломунан наҕараадаланнылар:
- 1-кы степеннээх Диплом – «Сир симэхтэрэ» үҥкүү бөлөҕө, Боронук орто оскуолатын 3 уонна 4 кылаас үөрэнээччилэрэ (сал. Л.Ю.Заборовская);
- 2-степеннээх Диплом – «Сир симэхтэрэ» үҥкүү бөлөҕө, Боронук орто оскуолатын 1-кы кылааһын үөрэнээччилэрэ (сал. Л.Ю.Заборовская);
- 3-с степеннээх Диплом – «Сир симэхтэрэ» үҥкүү бөлөҕө, Боронук орто оскуолатын 2-с кылааһын үөрэнээччилэрэ (сал.Л.Ю.Заборовская).
Уус-уран ааҕыы
Лауреаттар:
- 1-кы миэстэ – Амелия Рожина, Боронук орто оскуолата (сал. Е.А.Слепцова);
- 2-с миэстэ – Кирилл Слепцов, Верхоянскай куорат орто оскуолата (сал. Л.И.Слепцова);
- 3-с миэстэ – Максим Федоров, Верхоянскай куорат орто оскуолата (сал. Л.И.Слепцова).
Дипломаннар:
- 1-кы степеннээх Диплом – Артем Иванов, Боронук орто оскуолата (сал. В.Б.Сыромятникова);
- 2-степеннээх Диплом – Айтал Сыромятников, Боронук орто оскуолата (сал. Е.А.Слепцова);
Фольклор
Лауреаттар:
- 1-кы миэстэ – Боруулаах орто оскуолатын бөлөҕө (сал. М.Е.Новгородова);
- 2-с миэстэ – И.И. Котельников аатынан Дулҕалаах орто оскуолатын бөлөҕө (сал. С.И.Сыромятникова).
Анал аатынан бэлиэтэннилэр:
- — «Бастыҥ салайааччы» – А.В.Находкина, А.Р.Слепцов аатынан Элгэс орто оскуолата;
- — «Көрөөччү биһирэбилэ» – Сайнаара Слепцова, В.С.Чириков аатынан Адыаччы орто оскуолата (сал. А.Н. Атласов);
- — «Көрөөччү биһирэбилэ» – Дияна Юмшанова, Арыылаах орто оскуолата (сал. П.Г. Домнина, О.В. Домнин).
II.
11-13 уонна 14-18 саастарыгар диэри кыттааччыларга дьүүллүүр сүбэ хамыыһыйатыгар үлэлээтилэр:
Бэрэссэдээтэл: Иван Попов – Дьааҥы улууһун Үөрэҕириигэ салалтатын начальнигын солбуйааччы.
Раиса Чирикова – СӨ култууратын Үтуөлээх үлэһитэ, Дьааҥы оройуонун, Адыаччы нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, «Дьааҥы аартыга» хаһыат кэрэспэдьиэнэ, суруйааччы, суруналыыс;
Клавдия Неустроева – Дьааҥы улууһун Култуураҕа салататын сүрүн исписэлииһэ;
Алена Потапова – Баатаҕайдааҕы оҕо үскүүстүбэтин оскуолатын преподавателэ;
Алан Гандалоев – Баатаҕайдааҕы култуура уонна спорт киинин исписэлииһэ, «Сулустар» өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэх финалиһа, Бүтүн Арассыыйатааҕы «СтудВесна» бэстибээл өрөгүйүөннээҕи этээбин Гран-при хаһаайына.
Вокал (11-13 саастарыгар диэри).
Лауреаттар:
- 1-кы миэстэ – Даяна Татаринова, Суордаах орто оскуолата (сал. Н.Н.Аргунова);
- 2-с миэстэ – Эрнеста Роббек, А.Р. Слепцов аатынан Элгэс орто оскуолатын үөрэнээччитэ (сал. У.Н.Слепцова);
- 3-с миэстэ – Гульнара Шайнурова, И.И. Котельников аатынан Дулҕалаах орто оскуолата (сал. Д.Д.Юмшанова).
Дипломунан наҕараадаланнылар:
- 1-кы степеннээх Диплом – Анисия Малькова, Баатаҕай орто оскуолата (сал. П.В.Потапова);
- 2-степеннээх Диплом Алена Сыромятникова, Дулҕалаахтааҕы норуот айымньытын Киинэ (сал. Н.Н.Слепцов);
- 3-с степеннээх Диплом – Вова Стадник, Баатаҕай орто оскуолатын үөрэнээччитэ (сал. П.В.Потапова).
Бөлөҕүнэн ырыа
Лауреаттар:
- 1-кы миэстэ – «Эйээрик» дуэт, Арыылаах орто оскуолата (сал. П.В.Домнина, О.В.Домнин);
- 2-с миэстэ – Дуэт — Айдын Ксенофонтов, Саша Юмшанов, В.С. Чириков аатынан Адыаччы орто оскуолата (сал. А.Н.Атласов);
- 3-с миэстэ – Трио «Санрайз», В.С. Чириков аатынан Адыаччы орто оскуолата (сал. А.Н.Атласов);
1-кы степеннээх Диплом хаһаайына – «Нөргөдөй» ырыа-үҥкүү бөлөҕун оҕо кэллэктиибэ, Верхоянскай куорат култууратын киинэ (сал. Л.П.Слепцова).
Бөлөҕүнэн үҥкүү (хореография)
Лауреаттар:
- 1-кы миэстэ – Соурдаах орто осуолатын бөлөҕө (сал. О.Г.Гаврильева);
- 2-с миэстэ – «Һэкуу» үҥҥкүү бөлөҕө, Боронук орто оскуолата (сал. Л.Ю.Заборовская);
- 3-с миэстэ – «Айылгы» үҥкүү бөлөҕө, Боруулаах орто оскуолата (сал. А.В.Слепцова);
Дипломунан наҕараадаланна:
1-кы степеннээх Диплом – «Дайаана» үҥкүү бөлөҕө, Арыылаах орто оскуолата (сал. А.Е.Слепцова);
Анал аатынан бэлиэтэннилэр:
- — «Өбүгэ тэтимэ» фольк-бөлөх – В.С.Чириков аатынан Адыаччы орто оскуолата (сал. Х.Нь.Горохова);
- — «Бастыҥ салайааччы » – В.С.Чириков аатынан Адыаччы орто оскуолата (сал. Х.Нь.Горохова).
III.
«Дьааҥы сулустара — 2024» Гран при – Петр Акимов, Верхоянскай куорат култууратын Киинэ (сал. Л.П.Слепцова).
Вокал
Улахан бөлөх (14-18 саастарыгар диэри).
Лауреаттар:
- 1-кы миэстэ – Иван Горохов, Баатаҕайдааҕы култуура Киинэ (сал. О.В.Чирикова);
- 2-с миэстэ – Амалия Стручкова, А.Р.Слепцова атынан Элгэс орто оскуолата (сал. У.Н.Слепцова);
- 3-с миэстэ – Розана Божедонова, Боруулаах орто оскуолата (сал. Н.Д.Старостина).
Дипломунан наҕараадаланнылар:
- 1-кы степеннээх Диплом – Амелия Жиркова, Баатаҕай орто оскуолатын үөрэнээччитэ (сал.П.В.Потапова);
- 2-с степеннээх Диплом – Ксения Слепцова, Суордаах орто оскуолата (сал. Н.Н.Аргунова);
- 3-с степеннээх Диплом – Оксана Лаврентьева, Боронук орто оскуолата (сал. В.Б.Сыромятникова).
Бөлөҕүнэн үҥкүү (хореография)
Лауреаттар:
- 1-кы миэстэ – «Тэтим» үҥкүү бөлөҕө, Баатаҕайдааҕы култуура Киинэ (сал. А.В.Малькова, Р.И.Слепцова);
- 2-с миэстэ – «Мучит» үҥкүү бөлөҕө, Табалаах орто оскуолата (сал. А.В.Третьякова);
- 3-с миэстэ – Чөрүмчэ орто оскуолатын бөлөҕө (сал. В.В.Стручкова, А.Н.Бурцева).
Дипломунан наҕараадаланнылар:
- 1-кы степеннээх Диплом – «Сир симэхтэрэ» үҥкүү бөлөҕө, Боронук орто оскуолата (сал. Л.Ю.Заборовская);
- 2-с степеннээх Диплом – «Айылгы» үҥкүү бөлөҕө, Боруулаах орто оскуолата (сал. А.В.Слепцова);
- 3-с степеннээх Диплом – Баатаҕай орто оскуолатын бөлөҕө (сал. О.В.Говоровская).
Анал аатынан бэлиэтэннилэр:
- — «Ураты үҥкүү» – Остуолба оскуолата (сал. С.В.Слепцова);
- — «Көрөөччү биһирэбилэ» – Юрий Винокуров, Боруулаах орто оскуолата (сал. Н.Д.Старостина);
- — «Оҕо сааһым ырыата» – «Күн Чөмчүүк» вокальнай бөлөх, Боруулаах орто оскуолата (сал. Н.Д.Старостина);
- — «Бастыҥ салайааччы» — Лидия Прокопьевна Слепцова, Верхоянскай куорат култууратын Киинэ.
Түмүк ырытыы
«Дьааҥы сулустара – 2024» улуустааҕы оҕо бэстибээлин күрэҕин кыттыылаахтара о.э. күрэхтэһээччилэрэ, бары жанрдарга хайдах бэлэмнээбиттэриттэн таһымнарын быһаарыахха сөп. Күрэххэ кыттыы көстүүтүнэн ирдэбиллэргэ эппиэттиир толоруу сороҕо ситэтэ суоҕа көһүннэ. Ол курдук, бастакытынан: улахан болҕомто ордук таҥаска ууруллубут; биирдиилээн ырыаны толорууга ырыа майгытын көрөөччүгэ тиэрдии, сценаҕа туттуу-хаптыы итэҕэстэрин бэлиэтиэххэ сөп. Маны таһынан, бөлөҕүнэн ырыаны толоруу ирдэбилин быраабылатынан ырыа хастыы да куолаһынан араарыллан ылланыллыахтаах, эбэтэр импровизацияны туһаныллыахтаах эбит буоллаҕына – бөлөҕүнэн ырыаны толорууларга биир да кэллэктиип ити ирдэбиллэри толорбото. Бөлөҕүнэн үҥкүүлэр сүрүннээн тэҥҥэ хамнаныыга (синхронность) ордук болҕомтону уурбуттара көстөр. Ордук хотугу үҥкүүлэр майгыларын (характердарын) имигэс, эрчимнээх хамнаныыларынан тиэмэтин арыйыахтаах этилэр, ол кыаллыбата диэххэ сөп. Атын да үҥкүүлэргэ үҥкүү ирдэбилинэн итэҕэстэр аҕыйаҕа суохтар. Фольклор бу күрэххэ аҕыйах киирбит да буоллар, куһаҕана суохтук толордулар. Бу ыйыллыбыт итэҕэстэртэн босхолонуу элбэх бэлэмнэниини эрэйэр. Оҕону хайдах дьарыктыыртан ситиһии кэлэр. Билиниэххэ наада, ыллыан баҕарар оҕо үксүн бэйэтэ бэйэтигэр сылдьан дьарыктанар, ыллыыр репертуарын бэйэтэ талынар үгэстээх, бу баар суол. Манна оҕо талбыт жанрыгар исписэлиис көмөтө улахан суолталаах. Кэлиҥҥи сылларга аҥардас кылаас салайааччылара бэлэмниир үгэстэннилэр, ол кылааһынан уопсай толорууга көстөр. Күрэх диэн күрэх таһымынан барыахтаах. Ол иһин талааннаах оҕолору салайан биэрэргэ, көмөлөһөргө, үҥкүүгэ улахан болҕомто уурарга үлэ ыытыллыан сөптөөх эбит диэн бэлиэтиэххэ наада. Оҕо барыга барытыгар ылынымтыа буолар, маннык күрэхтэргэ хайдах бэлэмнэниллибитинэн барар буолан оҕо дьиҥнээх кыаҕа арыллыбакка хаалар. Инникитин күрэххэ кыттыыга ох курдук таһымнаахтык бэлэмнэнии ханнык да күрэх, бэстибээл таһымын үрдэтиэхтэрэ. Онно эрэл куруук баар.
Уопсай түмүгүнэн, урукку сыллартан эттэххэ, «Хотугу сулус», «Дьааҥы сулустара» оҕо улуустааҕы күрэхтэригэр улуус бары нэһилиэктэриттэн бары көрүҥҥэ кытталлара, таһымнаах толоруулар аҕыйаҕа суохтара, итэҕэстэр да бааллара. Быйыл Суордаах, Чөрүмчэ курдук ыраах нэһилиэктэртэн оҕо кытта кэлиитэ хайҕаллаах. Аҕыйах оҕо кытта кэлиитэ тырааныспар, суол-иис кыһалҕаларыттан буолара биллэр.
Дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин үүнэн эрэр көлүөнэ бары эйгэҕэ эргиччи сайдар кыаҕын өйүүргэ болҕомто ууруллуохтааҕын ыйбыта. Ол сиэринэн оскуола уонна култуура тэрилтэлэрэ ситимнээхтик үлэлээһиннэрэ, оскуолаларга студиялар, тыйаатырдар үлэлэрэ күүһүрдүллүөхтээҕэ этиллэр. «Дьааҥы сулустара – 2024» күрэх биир сонун киириитэ – саастарынан бөлөхтөргө икки дьүүллүүр сүбэлэр тэриллиилэрэ буолар. Быйылгы күрэххэ саҥа кыттааччы, салайааччы элбэх. Онон бэстибээл кэскиллээҕэ көстөр.
Тэрийээччилэр Баатаҕай орто окуолатын кэллэктиибигэр, оҕолору кытыннарбыт улуус оскуолаларыгар, салайааччыларга, кылаас салайааччыларыгар, массыынанан хааччыйбыт биирдиилээн дьоҥҥо, олохтоох дьаһалталарга, төрөппүттэргэ махталларын этэллэр, кинилэр көхтөөх кыттыыларынан маннык элбэх далааһыннаах күрэхтэр ыытыллаллар – ол оҕо эргиччи сайдыылаах киһи буолан үүнүүтүгэр тирэх, күүс буолаллар.
Дьааҥы оҕолоро чахчы талааннаахтарын «Дьааҥы сулустара – 2024» улуустааҕы оҕо күрэҕэ өссө биирдэ көрдөрдө!
Раиса Чирикова